Poslije atentata u Sarajevu, veliki broj uglednih Srba iz Bosne deportovan je u zloglasni austrougarski logor u Aradu, u Rumuniji. U ovom logoru umoren je i Mihajlo Pušara, član “Mlade Bosne”, jedna od ključnih ličnosti događaja u Sarajevu 28. juna 1914. godine.
Mihajlo Pušara rođen je u Visokom 1886. godine. Po završetku srednje škole, zaposlio se kao opštinski službenik u Sarajevu. Bio je višestruko obdaren smislom za umjetnost, a što potvrđuju podaci da je djelovao kao dirigent, vokalni solista, glumac, reditelj, instrumentalista. Svoj bogati talenat i veliku radnu energiju ispoljavao je i potvrđivao u kulturno-umjetničkim društvima Sarajeva i Visokog.
U rodnom gradu, Visokom, Mihajlo je u periodu od 1905—1914. vodio hor Srpskog pjevačkog društva “Milutinović” i režirao u njegovoj dramskoj sekciji, a vodio je i Tamburaški orkestar Muslimanske čitaonice, takođe u Visokom.
Najveći dio svoje umjetničke karijere Mihajlo je proveo u Sarajevu, o čemu svjedoče dr. Josip Lešić u knjizi “Pozorišni život Sarajeva”, a naročito Vladimir Dedijer u svom poznatom djelu “Sarajevo 1914”. Dedijer kaže da je Mihajlo dobio poziv od Narodnog pozorišta u Beogradu da bude redovni član njegovog Dramskog ansambla, u kojem su tada radili, da spomenem samo neke od njih: Čiča Ilija Stanojević, Milorad Gavrilović Gospodin, Dobrica Milutinović, Milka Grgurova, Vela Nigrinova i drugi. Ovu ponudu Mihajlo nije prihvatio, jer je, kako je to sam rekao, Sarajevo isuviše volio da bi ga zamijenio nekim drugim gradom, makar i Beogradom.
Ono po čemu je Mihajlo ušao u svijet besmrtnika jeste njegova revolucionarna aktivnost u organizaciji “Mlada Bosna”. Po jednom od istorijskih izvora, a to je dr. Borivoje Jevtić, Mihajlo Pušara poslao je u Beograd Čabrinoviću isječak iz zagrebačkih novina o dolasku Ferdinanda u Sarajevo. Pismo je poslao iz Zenice, u Beograd, na adresu kafane “Zlatna moruna”. Prema istom izvoru, u slučaju neuspjeha, atentat je trebalo da bude izvršen u Visokom.
Evo šta o ulozi Mihajla Pušare u izvršenju atentata kaže Vladimir Dedijer u već pomenutoj knjizi “Sarajevo 1914”. “Osim greške vozača, i intervencija Mihajla Pušare u odsutnom trenutku doprinijela je da Princip u svome pokušaju uspe. Jevtić, a posle njega i Glik tvrdili su da je u trenutku kada je Princip potegao revolver jedan detektiv pokušao da ga zaustavi, na što je Pušara nogom udario detektiva u koleno, tako da je on izgubio ravnotežu, te nije mogao da zaustavi atentatora”.
Opisujući ove događaje, Dedijer u istoj knjizi kaže i ovo: “Pušara nije samo onemogućio detektiva da spriječi Principa u pucanju, nego je trenutak docnije jurnuo na poručnika dr. Andreasa viteza fon Morseja, člana carske pratnje, kada je ovaj iskočio iz automobila i nasrnuo sabljom na Principa”.
Neposredno po izvršenju atentata, Mihajlo je uspio da se skloni ispred potjere u prostorije Pjevačkog društva “Sloga” (u nekadašnjoj ulici Boriše Kovačevića) gdje se održavao pomen kosovskim žrtvama, a pjevao hor “Sloga”, čiji je dirigent bio Mihajlo. Ubrzo su stigli šuckori i uhapsili ga. Rastajući se od svojih drugova, vezan, Mihajlo im se okrenuo i rekao:
— Vi nastavite! Ja ću se brzo vratiti.
Odlukom Sudskog vijeća u Sarajevu, Mihajlo je oslobođen, jer su ga drugovi branili, u prvom redu Princip. Ali čim je izašao pred sudsku zgradu, ponovo je uhapšen i sproveden u Arad.
Od mojih predaka i starih Visočana slušao sam njihova kazivanja o Mihajlovom učešću u vidovdanskim sarajevskim istorijskim događajima i sve što sam saznao iz tog izvora, saglasno je sa naučnim istinama do kojih sam kasnije došao.
U starim gradskim visočkim porodicama, koje su gotovo nestale, s poštovanjem se njegova uspomena na Mihajla Pušaru i kao čovjeka. Stare Visočanke, među njima i moja baka po majci Sofiji, Savka Savić, imale su običaj reći za Mihajla: — Bio je lijep kao djevojka. Ovoj njegovoj osobini, dodajemo i njegove karakterne osobine: pošten, ozbiljan, human, plemenit, dostojanstven.
Starosjedilačka porodica Pušara, koja je starinom došla u Visoko, iz Hadžića, raselila se iz Visokog. Ognjište ove stare visočke porodice odavno je ugašeno u Visokom.
Njegova poruka drugovima iz hora “Sloga” (“Ja ću se brzo vratiti”) nije se nikad ostvarila.
Umro je u proljeće 1915. godine u Aradu, u 30-oj godini, mučeničkom smrću, jer od kada je došao u ovaj logor sva njegova ishrana, od oktobra 1914. do marta 1915., sastojala se od — slane vode.
Arad je bio posljednje Mihajlovo prebivalište. Odatle je otišao u vječnost — stopama besmrtnika.
Visoko.co.ba/Pavle Ilić
